Ο Κολοσσός της Ρόδου και… οι συγχορδίες

Στην ύλη της θεωρίας ευρωπαϊκής μουσικής της Γ’ Γυμνασίου, είναι οι συγχορδίες. Συζητώντας για τις συγχορδίες, βρήκαμε μια κοινή λέξη στην κατασκευή τους με την ιστορία του Κολοσσού. Έτσι, αφού ρωτήθηκαν φιλόλογοι, πανεπιστημιακοί δάσκαλοι και μελετήθηκαν επιστημονικές μελέτες για τον Κολοσσό, δημιουργήθηκε ένα άρθρο το οποίο δημοσιεύτηκε στο 8ο Πανελλήνιο Συνέδριο “Εκπαίδευση και Πολιτισμός στον 21ο αιώνα”, τον Μάιο 2023, με υπεύθυνο εκπαιδευτικό τον κ. Παναγιώτη- Λουκά Μπέλλο.
(Η διπλανή εικόνα του Κολοσσού είναι φανταστική απεικόνιση από τον Rottiers, 1826)).
Τα βασικά μέρη του άρθρου μπορείτε να διαβάσετε παρακάτω:
Συγχορδίες είναι ο συνδυασμός τριών ή περισσότερων φθόγγων, οι οποίοι απέχουν μεταξύ τους διαστήματα τρίτης και συνηχούν. Δηλαδή, οι συγχορδίες κατασκευάζονται από υπερκείμενες τρίτες, διαστήματα τρίτης, τοποθετημένα το ένα πάνω από το άλλο:


Οι ονομασίες των φθόγγων από τους οποίους αποτελείται η συγχορδία, είναι ανάλογες με το διάστημα που σχηματίζουν σε σχέση με το φθόγγο πάνω στον οποίο (βάση ή θεμέλιος) χτίστηκε η συγχορδία. Έτσι ο 2ος φθόγγος είναι η τρίτη, ο 3ος η πέμπτη, ο 4ος η έβδομη, κλπ.

Σε σχέση με τον αριθμό των φθόγγων που αποτελείται η συγχορδία, είναι τρίφωνη, τετράφωνη, πεντάφωνη κλπ. Εμείς θα αναλύσουμε τις βασικές τρίφωνες συγχορδίες.
Από τη βάση τους, οι συγχορδίες παίρνουν το όνομα τους, ενώ σε σχέση με το είδος των διαστημάτων που περιέχουν, κατηγοριοποιούνται σε μείζονες, ελάσσονες, αυξημένες και ελαττωμένες. Μας ενδιαφέρουν τα διαστήματα 3ης και τα διαστήματα 5ης που δημιουργούνται με τη βάση της συγχορδίας.


Αυτές τις λέξεις που χαρακτηρίζουν την κατασκευή των συγχορδιών «υπερκείμενες τρίτες», θα αναλύσουμε στη συνέχεια: Υπερ- και κείμενες. Από την αρχαία ελληνική λέξη κείμαι, κείμενος, συνώνυμη του κείτομαι (ακόμα το λέμε σε χωριά της Ρόδου), που σημαίνει αυτός που είναι κάτω, ξαπλωμένος (ή πεσμένος).
Μήπως θυμάστε κάποια έκφραση σχετική; Ίσως σε κάποιο χρησμό; Γύρω στο 227 π.Χ.; Αν η καταγωγή σας ήταν από τη Ρόδο, λογικά θα σας «γαργαλούσε» τη μνήμη! Μία εικόνα «κάποιου» που είδαμε και παραπάνω, ίσως βοηθήσει… Μάλιστα: Ο Κολοσσός της Ρόδου. Ο χρησμός έλεγε «μη κίνει τα κείμενα» (δηλαδή αυτά που είναι κάτω ξαπλωμένα, πεσμένα), ενώ στις συγχορδίες έχουμε υπερκείμενες τρίτες.
Κολοσσός: Ένα από τα 7 αρχαία θαύματα του Κόσμου
Ο Κολοσσός της Ρόδου, θεωρείται ένα από τα 7 αρχαία θαύματα του Κόσμου. Κατασκευάστηκε το 305 π.X., έπειτα από 12 χρόνια δουλειάς από τον Χάρη τον Λίνδιο, μαθητή του Λυσίππου, προς τιμήν του θεού Ήλιου, προστάτη του νησιού. Συμβόλιζε την ανεξαρτησία και την ανδρεία του λαού, αφού συνδέεται άμεσα με την επιτυχημένη λύση της πολιορκίας της πόλης από τον Δημήτριο.
Μετά το τέλος της πολιορκίας που εξασφάλισε στη Ρόδο την ανεξαρτησία και την τιμή της, οι Ρόδιοι έκαναν πολλά αφιερώματα στους θεούς, το σπουδαιότερο από τα οποία ήταν το περίφημο άγαλμα του Ηλίου, ο Κολοσσός της Ρόδου, επειδή κυρίως στο θεό Ήλιο, προστάτη της Ρόδου απέδωσαν τη νίκη τους. Ήταν ένα χάλκινο άγαλμα που είχε ύψος 33 μέτρα πάνω σε βάθρο φτιαγμένο από λευκό μάρμαρο.
Η άποψη που διχάζει τους ιστορικούς είναι για την τοποθεσία στην οποία βρισκόταν το άγαλμα. Μια εκδοχή υποστηρίζει ότι το άγαλμα στήθηκε στο λιμάνι με τα πόδια του να πιάνουν τα δυο άκρα του λιμανιού στο Μανδράκι (εκεί που σήμερα είναι τα δύο μπρούτζινα ελάφια, αρσενικό και θηλυκό), στηριζόμενη σε μια επιγραφή που έλεγε ότι τον τοποθέτησαν όχι μόνο πάνω από το πέλαγος αλλά και στη ξηρά.
Το επίγραμμα, όμως που σώθηκε στην Παλατινή Ανθολογία (συλλογή αρχαίων και βυζαντινών, ελληνικών επιγραμμάτων που καλύπτει μία περίοδο από τον 7ο αιώνα π.Χ. έως το 600 μ.Χ. και θεωρείται ότι συντάχθηκε τον 10ο αιώνα) και το οποίο πιστεύεται ότι βρισκόταν χαραγμένο στο κάτω μέρος του, προϋποθέτει μια μοναδική βάση και όχι δύο για την στήριξη των ανοιγμένων σκελών.
Σύμφωνα με τον αρχαίο σχολιαστή του Στράβωνα “…όταν έπεσε κατέστρεψε πολλά σπίτια”. Άλλωστε, αν ο Κολοσσός βρισκόταν στο σημερινό Μανδράκι, θα είχε αχρηστέψει με την πτώση του όλο το λιμάνι πράγμα ολέθριο για μια πόλη, που ήταν ναυτική δύναμη, ενώ για την κατασκευή του θα ήταν αδύνατο το λιμάνι να είχε παραμείνει κλειστό για δώδεκα χρόνια. Εξάλλου, ο Στράβων αναφέρει με σαφήνεια ότι τον είδε, μετά το σεισμό πεσμένο στη γη.
Η επικρατέστερη άποψη είναι πως το άγαλμα θα έπρεπε να βρισκόταν στη σημερινή Μεσαιωνική Πόλη, στο Παλάτι του Μεγάλου Μαγίστρου, στη θέση του οποίου πιθανολογείται ότι βρισκόταν ναός αφιερωμένος στον Απόλλωνα- Ήλιο. Σε αυτή τη θέση, που δεσπόζει προς το λιμάνι είναι πιθανότερο να ήταν τοποθετημένος ο Κολοσσός.
Σύμφωνα με τον Πλίνιο, ο Κολοσσός παρέμεινε όρθιος 66 χρόνια και έπεσε όταν σεισμός τάραξε το νησί. Ο γεωγράφος Στράβων που πέρασε μετά το 226 π.Χ. από το νησί αναφέρει ότι: «κείται νυν από σεισμού πεσών, περικλασθείς γονάτων» (βρίσκεται τώρα σπασμένος από τα γόνατα κι έπεσε από το σεισμό).
Οι Ρόδιοι, όπως αναφέρει ο Πολύβιος (203-120 π.Χ.), ζήτησαν αρχικά οικονομική ενίσχυση για την ανακατασκευή του, αλλά τελικά δεν τον ξαναέφτιαξαν εξαιτίας κάποιου χρησμού που έλεγε: “μη κίνει τα κείμενα”, όπως εξηγεί ο Στράβων.
Οκτακόσια ογδόντα περίπου χρόνια μετά το φοβερό σεισμό του έτους 227 π.Χ. που τον κατέστρεψε, το «θαύμα» αυτό του αρχαίου κόσμου βρισκόταν πεσμένο στη γη και αποτελούσε ένα από τα σημαντικότερα “ιερά προσκυνήματα” της ευρύτερης γεωγραφικής περιοχής του. Όταν το 653 μ.Χ κατέλαβε τη Ρόδο ο χαλίφης των Αράβων Μωαβιά, πούλησε το χαλκό του αγάλματος σε έναν Εβραίο έμπορο από τη Συρία, που τον μετέφερε με εννιακόσιες καμήλες.

- Αμαραντίδης Α. (1990). Μορφολογία της μουσικής. Αθήνα: Κ. Παπαγρηγορίου- Χ. Νάκας.
- Γρηγορίου Μ. (1994). Μουσική (για παιδιά και για έξυπνους μεγάλους). Αθήνα: Νεφέλη.
- Καρούζου Χ. (1973). Ρόδος, Ιστορία, Μνημεία, Τέχνη. Αθήνα: Έσπερος.
- Κουτούγκος Μ. (1998). Αρμονία, τεύχος 1. Αθήνα: Κ. Παπαγρηγορίου- Χ. Νάκας.
- Μαστραπάς Α. (1993). Ο Κολοσσός της Ρόδου, τεύχος 47. Αθήνα: Αρχαιολογία.
- Παπαχριστοδούλου Χ. Ι. (1948). Ιστορία της Ρόδου, από τους προϊστορικούς χρόνους έως την ενσωμάτωση της Δωδεκανήσου (1948). Αθήνα: Κουλτούρα.
- Σακελλαρίδης Γ. (2008). Διαπολιτισμική μουσική εκπαίδευση. Αθήνα: Ατραπός.